Στο θέμα της αντίληψης κοινωνικής ηθικής παρακμής επικεντρώνεται πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη στο περιοδικό Nature από τους Adam M. Mastroianni (Columbia University, New York, NY, USA) και Daniel T. Gilbert (Harvard University, Cambridge, MA, USA).
Σε μια σειρά ερευνών που διενεργήθηκαν κατά τη διάρκεια των τελευταίων επτά δεκαετιών, οι συμμετέχοντες (12,492,983 στον αριθμό) με προέλευση από 60 διαφορετικές εθνότητες διαπίστωναν σταθερά την πεποίθηση ότι το επίπεδο ηθικής παρουσιάζει πτώση.
Το ενδιαφέρον είναι ότι οι συμμετέχοντες αναφέρονται στην μείωση αυτή σε κάθε δεκαετία και σε κάθε έθνος που μελετήθηκε. Όλοι τους συμφωνούν ότι η έναρξη της ηθικής πτώσης τοποθετείται κάπου εκεί λίγο μετά στο χρονικό πλαίσιο της παιδικής τους ηλικίας, ανεξάρτητα από το πότε ακριβώς ήταν ο χρόνος αυτός, και συνεχίζεται σταθερά μέχρι και το παρόν τους;
Η συνολική αντίληψη ήταν ότι κατά την πάροδο των ετών οι άνθρωποι άρχισαν να γίνονται όλο και περισσότερο ανήθικοι αλλά και ότι οι απώλειες ηθικών ανθρώπων αντικαθίστανται σταθερά από λιγότερο ηθικούς. Παρόλαυτα διατύπωναν όλοι την άποψη ότι οι προσωπικές τους επαφές αποτελούσαν εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα.
Σε ένα παιχνίδι του ανθρώπινου εγκεφάλου, οι αρνητικές πληροφορίες ξεθωριάζουν πιο γρήγορα σε σχέση με τις θετικές ενώ παράλληλα μειώνεται η αισθηματική τους επίδραση. Με τον τρόπο αυτό οι αρνητικές παλιές εμπειρίες ¨αθωώνονται¨ με τις θετικές να υπερισχύουν ενώ το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τις νεότερες. Δημιουργείται λοιπόν η ψευδαίσθηση ότι στις μέρες μας οι άνθρωποι δεν είναι ευγενικοί, ειλικρινείς και τίμιοι όπως στο παρελθόν.
Παρά τους όποιους περιορισμούς οι μελέτες καταδεικνύουν ότι η ψευδαίσθηση της ηθικής κατάπτωσης αποτελεί ένα σταθερό φαινόμενο. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες. Για παράδειγμα το 2015 στις ΗΠΑ το 76% του πληθυσμού πίστευε ότι η αντιμετώπιση της ηθικής κατάπτωσης έπρεπε να αποτελεί υψηλής προτεραιότητας θέμα προς επίλυση για την κυβέρνηση της χώρας. Σε μια χώρα με θέματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά, ρατσιστικά η μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων πίστευε λοιπόν ότι η κυβέρνηση ήταν απαραίτητο να αφιερώσει σημαντικό αριθμό πόρων στην αντιμετώπιση μιας… ψευδαίσθησης.
Το φαινόμενο επηρεάζει και την καθημερινή ζωή. Σύμφωνα με τη μελέτη οι άνθρωποι είναι επιφυλακτικοί στο να ζητήσουν βοήθεια από άλλους, ιδιαίτερα αγνώστους, πιστεύοντας ότι δεν πρόκειται να την λάβουν. Με τον τρόπο αυτό η πεποίθησή τους αυτοενισχύεται.
Η έρευνα δείχνει ότι αυτή η ψευδαίσθηση της επιτεινόμενης ηθικής κατάπτωσης κάνει το πληθυσμό εύπιστο σε ηγέτες που υποστηρίζουν ότι έχουν τη δύναμη να σταματήσουν την πτώση και να επαναφέρουν τις ηθικές αξίας και κατ´ επέκταση το ¨μεγαλείο¨ του έθνους.
Η φράση ¨Ο tempora ο mores¨ (“Ω καιροί, ω ήθη”) χρησιμοποιήθηκε από το ρήτορα Κικέρωνα, στον οποίο και αποδίδεται, για πρώτη φορά το 70 π.Χ.. Ο ίδιος χρησιμοποίησε τη φράση σε τέσσερις διαφορετικούς λόγους με διασημότερο εκείνον εναντίον του Καταλίνα το 63 π.Χ.. Η φράση χρησιμοποιείται για να γίνει κριτική ηθών και πράξεων του παρόντος με ειρωνικό τρόπο υπονοώντας την κατάπτωση σε σύγκριση με το ιδανικότερο παρελθόν.
